Sjedinjene Države (SAD) već godinama koriste sankcije kao ključni alat u svojoj spoljnoj politici, i to se posebno odnosi na Zapadni Balkan. Prema podacima istraživanja Glasa Amerike, do 31. januara 2025. godine, SAD su izrekle 398 sankcija pojedincima, organizacijama i kompanijama sa ovog regiona. Najveći broj tih sankcija odnosi se na Bosnu i Hercegovinu (BiH), koja ima čak 177 sankcija, dok Srbija dolazi sa 80, Kosovo sa 60, a Sjeverna Makedonija sa 46 sankcija. Manje sankcija su dobile Albanija (23) i Crna Gora (11). Osim njih, čak i Hrvatska ima jednu sankcionisanu osobu.
Sankcije koje SAD izriču nisu usmerene na cele države, već se većinom odnose na pojedince i organizacije, što je praksa koja ima dugoročan uticaj na politiku i ekonomiju regije. Richard Nephew, stručnjak za sankcije, ističe da je osnovni cilj američkih sankcija izvršiti pritisak na određene aktere i naterati ih da menjaju svoje ponašanje, bilo u političkom ili ekonomskom smislu. Sankcije se uglavnom odnose na korupciju, ugrožavanje mira i stabilnosti, kao i na kršenje međunarodnog prava.
Sankcije SAD za Zapadni Balkan su izrečene u dva ključna perioda. Prvi period obuhvata godine od 2001. do 2004., kada su sankcije bile odgovor na ratne zločine, destabilizaciju regiona i opasnost po mir u postjugoslovenskim državama. Drugi period je od 2021. godine do danas, kada su sankcije postale fokusirane na korupciju, ugrožavanje međunarodne stabilnosti, ali i podršku Rusiji u njenoj invaziji na Ukrajinu.
Kroz poslednje četiri godine, visoki zvaničnici kao što su Milorad Dodik, predsednik Republike Srpske, Aleksandar Vulin i Nenad Popović iz Srbije, kao i Nikola Gruevski iz Sjeverne Makedonije, našli su se na listama sankcionisanih. Ove sankcije nisu samo političke i ekonomske, već imaju i vrlo konkretne posledice, kao što je zabrana poslovanja sa američkim bankama i zamrzavanje imovine.
Jedan od značajnijih efekata sankcija bio je zatvaranje računa sankcionisanih pojedinaca i organizacija u bancama širom regiona, što je dovelo do problema u finansijskom poslovanju. Nakon što su američke vlasti u martu 2024. godine upozorile banke u BiH da ne posluju sa sankcionisanim subjektima, mnogi su izgubili pristup bankama, što je onemogućilo isplatu plata i funkcionisanje firmi, uključujući i restoran Agape koji je bio vezan za Goricu Dodik, kćerku Milorada Dodika.
Osim toga, sankcije često utiču na teritorijalnu stabilnost i mogu dovesti do promjena u unutrašnjoj politici. Mnogi zvaničnici i poslovni ljudi sada moraju razmisliti o poslovnim potezima koje prave, jer su postali svesni da sankcije mogu ozbiljno ugroziti njihove finansijske interese. Ivana Korajlić, izvršna direktorka Transparency International BiH, smatra da će, dugoročno, sankcije dovesti do veće transparentnosti i otežati vladama regije da vrše koruptivne aktivnosti.
Sankcije koje su uvedene kroz Magnitski zakon (GLOMAG lista) najčešće se odnose na kršenje ljudskih prava, organizovani kriminal i korupciju. Na primer, Zvonko Veselinović i Milan Radoičić sa Kosova našli su se na ovoj listi zbog povezanosti sa korupcijom i kriminalom. Sankcije vezane za Rusiju, poznate kao Russia-EO 14024, odnose se na podršku Rusiji u njenim vojnim i ekonomskim aktivnostima protiv međunarodne zajednice. Na listi se, među ostalim, nalazi i Naftna industrija Srbije (NIS), koja je 2025. godine sankcionisana zbog veza sa ruskim Gaspromnjeftom.
Važno je napomenuti da sankcije nisu jednosmerna strategija. Pokušaji obilaženja sankcija u nekim delovima Balkana, kao što su otvaranje novih firmi sa istim vlasnicima i novim imenima, takođe su izazvali reakciju američkih vlasti koje su nastavile da uvode nove kaznene mere prema onima koji su pokušavali da zaobiđu sankcije. Ovo je dokaz da sankcije SAD imaju globalni uticaj, i to ne samo na ekonomske odnose, već i na međunarodnu bezbednost.
Zaključno, američke sankcije za Zapadni Balkan predstavljaju moćan alat za oblikovanje političkog i ekonomskog života u regionu. Iako se mnogi sankcionisani akteri protive ovim merama, njihov ekonomski i politički uticaj je značajno smanjen. Sankcije ne samo da ometaju korupciju i terorizam, već mogu dugoročno doprineti većoj stabilnosti i transparentnosti na Balkanu, čime se šalje jasna poruka o međunarodnoj odgovornosti i potrebi za odgovornim upravljanjem u ovom regionu.
