PITANJE: Esselamu alejkum.Zanima me da li dova može izmeniti sudbinu? Pročitala sam na više mesta da tako piše.
ODGOVOR: Alejkumusselam ve rahmetullahi ve berekatuhu.Hvala Allahu i neka je salavat i selam na posljednjeg vjerovjesnika, a zatim:Ovo pitanje se vraća na poznati hadis u tom kontekstu.Naime, bilježe Tirmizi i Hakim od Selmana, radijallahu anhu, da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Ne odbija (mijenja) kader (ono što je određeno) osim dova, niti produžuje život osim dobročinstvo”.Tirmizi ga ocjenjuje dobrim iako u senedu hadisa ima slabosti i bliže je da je slab zbog slabosti ravija Muhammeda ibn Humjeda Er-Razija i Ebu Mevduda. Takođe, hadis bilježe Ahmed, Ibn Hibban i Hakim od Sevban, radijallahu anhu, sa slabim dodatkom na kraju hadisa: „I zaista robu bude zabranjena opskrba zbog grijeha kojeg čini“. Hadis dobrim ocjenjuje šejh Albani na osnovu oba rivajeta od Selmana i Sevbana, radijallahu anhuma, a pojedinačno je oba hadisa ocijenio slabim. Dok hadis vjerodostojnim ocjenjuju Hakim, Zehebi i Sujuti, što je neprihvatljivo.Značenje ovog hadisa potvrđuje ono što prenosi Abdullah ibn Omer, radijallahu anhuma, da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: “Zaista dova koristi u onome što se desilo i u onome što se nije desilo, pa je na vama Allahovi robovi da dovite”. Bilježi ga Tirmizi i ocjenjuje dobrim. Takođe šejh Albani ga ocjenjuje dobrim, iako je hadis slab zbog slabosti ravije Abdurrahmana El-Kurešija.Uglavnom, tekst hadisa “Ne odbija (mijenja) kader osim dova, niti produžuje život osim dobročinstvo” je dobar na osnovu više rivajeta u kojima u svakom od njih pojedinačno ima slabosti.
ZNAČENJE HADISA
Učenjaci prilikom tumačenja hadisa “Ne odbija (mijenja) kader osim dova“ navode više tumačenja ovog hadisa, a koja se na kraju svode na dva ili tri tumačenja koja su samo na različit način i iz različitog ugla pojašnjena.Kaže Muhammed El-Mubarekfuri u svom komentaru Tirmizijevog Sunena Tuhfetul-ahvezi (6/289) da se riječ kader u hadisu može tumačiti u stvarnom i prenesenom značenju, a u oba značenja dova u suštini ne mijenja Allahov kader.Pa ako riječ kader tumačimo u prenesenom značenju, onda se pod kaderom (odredbom) misli na strah čovjeka da ga ne zadesi kakav musibet (belaj), pa se on čuva i pazi, a kada dovi, Allah otkloni od njega musibetOvo tumačenje pojašnjava hadis u kojem je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, upitan o rukjama koje učimo, lijekovima sa kojima se liječimo i stvarima sa kojim se štitimo i čuvamo, da li one mogu išta promijeniti od Allahovog kadera? On je odgovorio: „One (rukje, lijekovi i slično) su od Allahove odredbe“. Hadis bilježi Tirmizi, i ocjenjuje ga dobrim, dok ga šejh Albani u većini svojih knjiga ocjenjuje slabim osim u jednoj knjizi, gdje kaže da je dobar. Takođe, Šu’ajb Arnaut ga ocjenjuje slabim.
Slično ovom tumačenju ono što bilježi Buharija u svom Sahihu od Omera, radijallahu anhu, da kada je čuo da se u Šamu pojavila kuga, naredio je da se vrate. Pa mu je rekao Ebu ‘Ubejde El-Džerrah, radijallahu anhu: „Zar bježiš od Allahove odredbe, o emire pravovjernih“? A on mu odgovori: „Kamo sreće da mi je to rekao neko drugi. Da, bježimo od Allahove odredbe prema Allahovoj odredbi“.A ako tumačimo riječ kader (odredbu) u stvarnom značenju te riječi, onda se misli na lahko prihvatanje Allahove odredbe tako kao da se nije ni desilo ono što se desilo.Ovo tumačenje podupire hadis od Ibn Omera, radijallahu anhu, kojeg bilježi Tirmizi u kojem je došlo: „Zaista dova koristi od onoga što se desilo i od onoga što se nije desilo“.Kaže se: dova je poput štita a belaj (musibet) poput koplja, a kader nepoznata stvar koja je odavnina određena.Kadi EL-Bejdavi i knjizi Tuhfetul-ebra (2/9) navodi tri tumačenja ovog hadisa:Prvo tumačenje: da se kader (odredba) dijeli na dvije vrste:
1 – kader koji se ne odbija niti mijenja,
2 – kader koji je vezan za nešto drugo (dovu, održavanje rodbinskih veza ili dobročinstvo), a to je da Allah odredi da će se nešto desiti ako ga ne promijeni neka druga stvar, pa ako se desi ta stvar ona promijeni početnu odredbu, a sve ovo je takođe od Allahove odredbe.Slično ovome se prenosi u hadis u kojem je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, upitan o rukjama koje učimo, lijekovima sa kojima se liječimo i stvarima sa kojim se štitimo i čuvamo, da li one mogu išta promijeniti od Allahovog kadera? On je odgovorio: „One (rukje, lijekovi i slično) su od Allahove odredbe“. (izvor i ocjena hadisa je već spomenuta)
Drugo tumačenje: da se pod kaderom misli na musibete, belaje i fitne kojih se čovjek boji a čiji su se znaci pojavili, pa Allahova odredba bude da osoba koju Allah nadahne dovi pa bude sačuvana od toga. Pa tako biva kao da je dova ta koja je učinila da se ne desi ono što je čovjek očekivao da će se desiti.
Treće tumačenje: da dova ne mijenja kader, nego ga olakšava i umanjuje njegovu teškoću tako što osoba sabura (bude strpljiva), bude zadovoljna sa kaderom i vrati se Allahu.A ovo je značenje hadisa koji se prenosi od Ibn Omera, radijallahu anhu: „Zaista dova koristi od onoga što se desilo i od onoga što se nije desilo“. Već je bilo govora o izvoru i ocjeni hadisa.Abdulmuhsin El-‘Abbadu u svom komentaru Sunena Ebu Davuda kaže da hadis “Ne odbija (mijenja) kader osim dova, niti produžuje život osim dobročinstvo” ne ukazuje da se mijenja ono što je u Levhi Mahfuzu, nego ukazuje da Allah odredi zaštitu od zla i odredi uzroke te zaštite. To jest, Allah otkloni od roba neko zlo, a to je određeno time što on učini razlog za to, a to je dova. Znači, dova je od kadera. Takođe, odredi da čovjeka duže živi i odredi da on uradi razlog za produženje njegovog života, a to je dobočinstvo i održavanje rodbinskih veza. Razlozi i posljedice su od Allahovog kadera.Ovakvo tumačenje se kaže i za ono što je došlo u hadisu mutefekun alejhi: „Koga raduje da mu se poveća rizk i produži život, neka održava rodbinske veze“.
Rezime spomenutih tumačenja i značenja hadisa se mogu svesti na sljedeća tri:
Prvo tumačenje: da dova mijenja kader u prenesenom značenju, tj. da mijenja očekivani kader ili ono čega se čovjek boji da se desi, a ne da dova mijenja ono što je određeno u Levhi Mahfuzu.Odnosno, dova je od kadera, ona je uzrok koji Allah odredi da čovjek učini i time promijeni kader koji bi bio drugačiji da nije dovio. Allah odredi da će se nešto desiti ako ga ne promijeni neki uzrok (poput dove), pa ako se desi taj uzrok (dova) on promijeni početnu odredbu, a sve ovo, i dova i „promjena“ kadera, je od Allahove odredbe.Ovom tumačenju odgovara hadis u kojem je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, upitan o rukjama koje učimo, lijekovima sa kojima se liječimo i stvarima sa kojim se štitimo i čuvamo, da li one mogu išta promijeniti od Allahovog kadera? On je odgovorio: „One (rukje, lijekovi i slično) su od Allahove odredbe“.Po ovom tumačenju hadis znači: Dova je od kadera i ona je uzrok sa kojim se mijenja očekivana sudbina.Drugo tumačenje: da se pod kaderom misli na musibete, belaje i fitne kojih se čovjek boji a čiji su se znaci pojavili, pa Allahova odredba bude da osoba koju Allah nadahne dovi pa bude sačuvana od toga. Pa tako biva kao da je dova ta koja je učinila da se ne desi ono što je čovjek očekivao da će se desiti.Po ovom tumačenju hadis znači: Ne mijenja musibete, belaje i fitne osim dova.Treće tumačenje: da dova ne mijenja kader, nego ga olakšava i umanjuje njegovu teškoću tako što osoba sabura (bude strpljiva), bude zadovoljna sa kaderom i vrati se Allahu. Ovom tumačenju odgovara hadis koji se prenosi od Ibn Omera, radijallahu anhu: „Zaista dova koristi od onoga što se desilo i od onoga što se nije desilo“.Po ovom tumačenju hadis znači: Ne olakšava i ne umanjuje teškoću kadera osim dova.Prema tome, ovo su tumačenja spomenutog hadisa i značenja mijenjanja kadera sa dovom. Na osnovu svega spomenutog konkretan odgovor na pitanje je da dova ne može izmijeniti sudbinu u doslovnom smislu izmjene kadera. Nema promjene Allahovom kaderu. Dova mijenja kader (sudbinu) u prenesenom značenju shodno kako su to učenjaci pojasnili.Ve billahi tevfik.
mr. Zijad Ljakić Ehli sunnet
