Islamska zajednica u Bosni i Hercegovini (IZ) 7. maj obilježava kao Dan džamija, u znak sjećanja na taj dan 1993. godine kada je srušena najveća i najpoznatija banjalučka džamija – Ferhadija. Dan džamija je i podsjećanje na 614 džamija srušenih tokom rata u BiH i progon muslimana s predratnih ognjišta tokom rata od 1992. do 1995. godine. Prema podacima IZ BiH, u toj državi tokom rata srušeno je i 218 mesdžida, 69 mekteba, četiri tekije, 37 turbeta i 405 drugih vakufskih objekata. Na teritoriji pod kontrolom Vojske Republike Srpske srušene su 534 džamije, a na teritoriji koju je kontrolisalo Hrvatsko vijeće obrane 80. Uništeno je ili oštećeno više od 80% od 1 144 džamije, koliko ih je bilo u BiH prije 1992. godine.
Na obroncima Čemernice, visoko iznad kanjona rijeke Vrbas, nalazi se selo Baljvine. Smješteno je na granici gdje centralna Bosna prelazi u Krajinu, u općini Mrkonjić Grad. Jedinstveno je po mnogo čemu, a naročito po podatku da se u njemu nalazi jedina džamija, stara gotovo 110 godina, koja se u toku rata nalazila pod kontrolom Vojske Republike Srpske a da nije srušena. U selu žive Bošnjaci i Srbi (u Gornjim Baljvinama Srbi, a u Donjim Baljvinama Bošnjaci) i navode da nikada nisu bili na suprostavljenim stranama, niti tokom posljednje agresije a niti tokom Drugog svjetskog rata. Kada je početkom Drugog svjetskog rata u selo došla jedna grupa ustaša da privede i ubije Srbe, mještanin i odbornik sela Redžo Delić je izašao pred njih i rekao: “Tu smo svi zajedno. Možete ih [Srbe] odvesti samo preko nas mrtvih”. Isto je bilo i kada su u selo došli četnici, koji su željeli da opljačkaju i pobiju Bošnjake ali im to Srbi nisu dozvolili.
Početkom agresije u susjednom selu Dabracu pripadnici VRS su okrenuli artiljeriju na baljvinsku džamiju, odnosno dio sela naseljen Bošnjacima, jer je do njih došla priča da se u selu već nalaze “ustaše i muslimanski ekstremisti”. Tada je mještanin Radovan Tešanović otrčao do srpskih položaja i rekao da su to laži i da komandir lično dođe u selo i uvjeri se. Kada se uvjerio u laži, artiljeriju je premjestio na suprotnu stranu. Tako je baljvinska džamija kao jedina koja nije srušena na teritoriju koji je držala VRS postala svojevrsni simbol i metafora komšijske sloge i solidarnosti. Pored ovog većeg incidenta, tokom rata je zabilježen još samo jedan. Naime, jedan pripadnik VRS je sa čarapom na glavi pokušao opljačati nekoliko bošnjačkih kuća, ali i zapaliti baljvinsku džamiju. Na to su reagirali mještani Srbi, uhapsili razbojnika i predali ga sigurnosnim organima. Za kaznu je poslan na sarajevsko ratište. Da bi spriječili nove incidente mještani su osnovali zajedničku – mješovitu patrolu, kako bi se spriječila moguća infiltracija ekstremista koji bi “podstaknuli mržnju među komšijama”.
O “neobičnoj situaciji” u Baljvinama čuo je i Momir Talić – komandant 1. krajiškog korpusa VRS. Jedne prilike je došao u selo i u kasne sate sazvao sastanak sa Bošnjacima iz Baljvina, na kojim im je rekao da ne mogu ostati u selu. Tada mu je njihov predstavnik, Šaban Habibović odgovorio: “Uvjeravam Vas da mi možemo nastaviti da živimo sa našim srpskim susjedima”. “Kada je tako, da li biste se usudili da sada prođete srpskim dijelom sela?”, uzvratio je Talić. “Proći ću selom ako treba – ja se nikog ne plašim”, reče mu Habibović, a zatim se uputi u dio sela gdje su živjeli Srbi. Kada je zastao ispred jedne srpske kuće i imenom pozvao vlasnika, komšija je samo pogledao kroz prozor i rekao: “Šabane, šta se dešava? Treba li ti pomoć? Čekaj me, dolazim, samo da se obučem!” Nakon što je bio očevidac prijateljskog razgovora, Talić je, vjerovatno gnjevna što Srbi ne žele protjerati komšije Bošnjake – kako je to učinjeno u gotovo svim mjestima pod kontrolom VRS – uzviknuo: “Nisti ste vi Muslimani pravi Muslimani, nisti ste vi Srbi pravi Srbi – vi ste neki vrlo čudan narod!”
Srbi su čitav rat pazili na komšije Bošnjake. Mještani gotovo da nisu znali za rat, sve do septembra 1995. godine kada je u selo ušla veća grupa srpske vojske i počela praviti položaje. Razlog tome bile su snage Hrvatske vojske i Hrvatskog vijeća odbrane koje su se približavale selu i na kraju ušle u njega 15. septembra 1995. godine. Tada je zajedno sa Srbima izbjeglo i 330 Bošnjaka, jer su se vodile teške borbe za Mrkonjić Grad. Smještaj su prvo našli ispod most selu Bočac, a zatim i u samom selu gdje su ih čuvale komšije iz Baljvina, a potom u Tešnju. Poslije kratkog zadržavanja u Tešnju smještaj su našli u Bugojnu gdje su bili sve do 1997. godine, kada je došlo do povratka.
Brojne su anegdote ispričane vezane za ratne dane (‘92 – ‘95). Šefko Čaušević svjedoči da je jedne prilike komšija Nedo samljeo pšenicu koju je imao i odlučio da podijeli onima kojima je potrebno brašno. “Dok imam jest ćemo svi, a kad ne budemo imali, onda ćemo skupa umirati od gladi” bile su Nedine riječi. Također Šefko svjedoči o slučaju vezanom za komšiju Miroslava Tešanovića. “Kada je srpska vojska dolazila u selo, Miroslav im je otvoreno poručio da u donji dio Baljvina ne smiju zalaziti. Ako vam zatreba mesa ili bilo šta, eno vam štale uzimajte koliko hoćete, ali komšije ne dirajte”. Navedeni Tešanović je još na početku rata komšiji Šabanu Habiboviću rekao riječi koje su bile jasna poruka da se izbjegne nesreća koja je zadesila ostatak BiH: “Vežite vi svoje pse, a mi ćemo svoje”.. bosniaks.info
